Çocuğumda Disleksi Olabilir Mi?

Disleksi nörogelişimsel bir bozukluktur. Beyinde disleksiye yol açan fonksiyonel değişiklikler doğuştan itibaren vardır ve disleksi belirtileri çok küçük yaşlarda fark edilebilir. Okul çağı, öğrenmenin yoğun ve farklı olduğu bir dönemdir. Bu dönemde bazı öğrenme becerilerinin modifiye olması, evrilmesi gerekir. Örneğin doğuştan sahip olduğumuz görsel nesne tanıma becerisinin evrilerek harf ve kelime tanıma becerisine dönüşmesi gerekir. Beyinde disleksiye yol açan fonksiyonel değişikliklerin varlığında bu evrilme tam olarak gerçekleşemez ve harf ve kelime tanıma güçlükleri yaşanır. Bu nedenle disleksi belirtilerin en sık fark edildiği dönem, okula başlama dönemidir.

Dislekside belirti ve bulgular dinamiktir. Yaşın ilerlemesi ile birlikte kazanılan beceriler değişeceği için disleksi belirtileri de değişir. Disleksi bulgu be belirtileri 3 dönemde incelenir. 

1. Erken Dönem – Okul öncesi dönem belirtileri (0-6 yaş)
2. Okul Dönemi belirtileri (7-11 yaş)
3. Yetişkin disleksi belirtileri (12 yaş ve sonrası dönem)                           

OKUL ÖNCESİ (ERKEN DÖNEM, 0-6 yaş) BELİRTİLERİ: Dil gelişimi, dikkat-algı-odaklanma, temel kavramların öğrenilmesi, bellek, motor ve psikososyal gelişim alanlarda bulgular görülebilir.

1. Dil gelişimine ait belirtiler; erken dönem bulgularında en çok rastlanan, en çok fark edilen ve en bilinen belirtilerdir. Çocuklar genellikle 1 yaşında ilk kelimelerini söylerler. Buna ‘’birinci yaşta bir kelime’’ diyebiliriz. Ailesel özellikler, cinsiyet, sosyokültürel ortam gibi birçok faktörler bu gelişimi etkileyebilir ve dil gelişiminde gecikme olabilir. Ancak 1 yaşta basit 1 veya 1-kaç kelime söylenmemesi disleksi için bir işaret olabilir.

Dislekside görülen dil gelişim belirtileri aşağıdadır.

• Konuşma gecikmesi
• Nesne ve eylemleri isimlendirmede gecikme
• Akıcı konuşma problemleri, kelime bulamama
• Sözcük içinde ses ve hece karıştırma: disleksi adayı çocuklar bazı kelimeleri doğru söyleyemeyebilirler. Bardak yerine darbak, bilek yerine dilek gibi hatalar yapabilirler.
• Kavramları karıştırma: Benzer veya zıt kavramlar karıştırılabilir. Dün yerine yarın, az yerine çok, geldim yerine gittim kullanılabilirler. Yakın anlamlı kelimelerin birbiri ile karıştırılması da sık görülen bir durumdur. Mesela sakal – bıyık, çatal – kaşık gibi.
• konuşma dilini anlamada ve anlatmada güçlük: Çocuklar kendi yaşlarına uygun masal ve hikayeleri dinleyebilmeli ve anlayabilmelidirler. Yine günlük hayatta yaşadıkları olayları da anlamlı ve sıralı olarak anlatabilmelidirler. Dinleme sonrasında kendilerine yöneltilen soruları yanıtlayabilirler, kendilerinden istenmesi halinde tekrar anlatabilirler. Yukarıdaki anlama ve anlatma becerilerindeki problemler disleksi habercisi olabilirler.

• Dikkat – algı – odaklanma güçlükleri:

Öğrenme için gerekli en önemli bilişsel işlev dikkattir. Dislekside dikkat bozuklukları sık görülür. Disleksik çocuklar, odaklanma ve dikkati sürdürmede güçlükler yaşarlar. Dikkat sorunları nedeniyle; basit sözlü yönergeleri yerine getirememe, anlatılanı takip edememe, ifade etme gibi sorunlar yaşayabilirler. Dikkat problemi yaşayan çocuklarda oyunlarda da problem yaşanabilir. Oyunları öğrenmede ve oyunlara devam etmede sorunları yaşanabilir. Oyunlarda yaşanan problem, arkadaş ilişkilerini de olumsuz etkileyebilecektir.

• Kavramların öğrenilmesinde zorluklar:

Okul öncesi dönemde çocuklar; renkler, şekiller, sayılar, harfler, sabah-akşam, dün-bugün gibi zamansal kavramlar, aşağı-yukarı, sağ-sol gibi yön kavramlarını öğrenirler.  kreşte ve evde aşağıdaki kavramları öğrenmelidir. Bu kavramların kazanılmasında, birkaçında veya çoğunda gecikme ve yetersizlik görülür.

• Bellek Bozuklukları:

Bellek, öğrenmede sürecinde çok önemli rolü olan bir işlevdir. Dislekside bellek bozukluğu ile ilişkili bulgular sık görülür. Arkadaşlarının isimlerinin unutulması, şiir-şarkı ezberleyememe, öğrendikleri şehir-kişi gibi isimlerini hatırlamakta zorlanma dikkat çeken bellek problemleridir.

• Motor Gelişim problemleri:  

Özellikle ince motor gelişimde güçlükler görülebilir. gibi basit beceri gerektiren işlerde zorlanma örnekleri gibi. Ayakkabı giyme, düğme ilikleme, fermuar kapatma, makas-kalem tutma gibi basit motor beceriler öğrenilemeyebilir. İp atlamada güçlük, seksek oynama ve top sürmede zorlanma da motor beceri yetersizliğindendir.

• Organizasyon bozuklukları:

Birçok günlük yaşam aktivitesi, organizasyon ve planlama gerektirir. Disleksik çocuklarda bu işlevlerde problemler yaşanabilir. Örneğin giyinmede kıyafetlerin sırasının karıştırılması (Atlet giymeden kazağını giymeye çalışabilirler), odası ve eşyalarında düzenli olamama görülebilir. Yine ‘’kendilerine verilen ödevini yaparken’’, başlama, bitirme veya yürütme süreçlerini tamamlayamazlar. Kesmeden önce yapıştırmaya çalışmak, kartonu bulmadan yazmak istemek gibi. Organizasyon bozukluğu oyun oynamada da sorunlara yol açabilir. Tek başına oyun kurup sürdürmede, arkadaşları ile kurallı oyunlara katılmada güçlük çekebilirler.

• Duygusal ve sosyal becerilerde güçlükler:

Yaşına göre daha çocuksu hareketleri, daha küçük yaş dönemlerine ait oyun ve oyuncak seçimleri olabilir. Arkadaş edinmede, grup oyunlarında olumsuzluklar yaşanır. Kendinden daha küçük çocuklarla arkadaşlığı tercih edebilirler. Jest ve mimikleri, şakaları anlamada zorlanırlar, bu nedenle yanlış anlamalar, iletişim sorunları olabilir.

Öğrenme güçlüğünün, okul öncesi dönemde fark edilmesine çok önemlidir. Okul öncesi aktivite ve öğrenme evrelerinde çocuğun öğrenirken zorlandığı, geri kaldığı fark edilebilir. Okul öncesi dönemde fark etme ve destek eğitiminin başlaması ilerleyen yıllarda ÖÖG etkilerinin minimal düzeye inmesi ve hatta yaşıtları ile aradaki farkın kapatılması için çok önemlidir.